مقدمه:

    خشم مقدمه پرخاشگری است. اگرچه خشم احساسی طبیعی است که جزء هیجان های پایه به شمار می رود، ولی با توجه به اینکه خشم می تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود شناسایی و مهار خشم و ابراز رنجش به شیوه ای جامعه پسندانه و غیر پرخاشگرانه ضروری است.

خشم چیست؟

خشم احساسی که به صورت جسمانی و هیجانی ابراز می شود، خشم واکنش طبیعی موجود زنده نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می شود. این احساس می تواند از یک هیجان خفیف ناخوشایند شروع شده و تا احساس عصبانیت شدید پیش برود.

در اکثر موارد رفتار فرد عصبانی، ناسازگارانه است. با این حال، اگرچه نمی توان خشم و عصبانیت را از زندگی حذف کرد ولی می توان آن را کنترل نمود. به عبارت دیگر ما حق داریم گاهی عصبانی شویم ولی می توانیم رفتار های پرخاشگرانه نداشته باشیم.

یک نکته بسیار مهم در مورد کنترل خشم این است که به محض ایجاد خشم بتوان آن را تشخیص داد و پیش از شدت پیدا کردن، آن را کنترل نمود. برای این کار بهتر است فرد نسبت به علائم اولیه ایجاد خشم در خویش حساس شده و آنها را به محض بروز شناسایی نماید. این علائم در تمام افراد یکسان نیست. برخی علائم بروز خشم عبارتند از:

• افزایش ضربان قلب                - افزایش فشار خون
• گشاد شدن مردمک چشم      - منقبض شدن عضلات
• تغییر رنگ چهره ( سرخ شدن یا رنگ پریدگی)
• داغ شدن یا یخ کردن            
•  بی حس شدن برخی قسمت های بدن
• تغییر تنفس

هر فردی در هنگام عصبانیت برخی از این علائم را تجربه می کند. ترتیب ظهور این علائم نیز بسیار مهم است. بنابراین هر فردی باید به این موضوع توجه کند اولین علامتی که هنگام خشم در وی بوجود می آید کدام است؟ علائم بعدی کدامند؟ از زمان ظهور کدام علامت به بعد است که دیگر کنترل خشم سخت می شود؟

موقعیت های ایجاد کننده خشم:

یکی از اولین کارهایی که برای کنترل خشم لازم است، شناختن موقعیت هایی ایجاد کننده خشم برای هر فرد است.

در اکثر موارد، افراد آشنا و مورد علاقه بیش از بیگانگان باعث خشم می شوند معمولاً خشمی که ناشی از رفتار افراد نزدیک به فرد است، پاینده تر و شدید تر از خشمی است که نسبت به افراد بیگانه به وجود آمده است.

تحقیقات نشان می دهد که در اکثر مواقع علت اصلی خشم، ناکامی است. ناکامی حالتی است که وقتی فرد به دلایلی نتواند به خواسته خود برسد، ایجاد می شود. عللی که معمولاً افراد برای خشم خود بیان می کنند شامل موارد زیر می باشد:

• قطع شدن یک کار مورد علاقه
• مورد بی اعتنایی یا بی توجهی قرار گرفتن
• مورد ظلم واقع شدن
• گول خوردن               - تحقیر یا مسخره شدن
• آسیب دیدن از طرف دیگران( عمدی یا غیر عمدی)
• قرار گرفتن در معرض پرخاشگری از طرف دیگران

باید توجه داشت که افراد مختلف در یک موقعیت مشابه احساسات متفاوتی دارند یا حداقل شدت احساسشان با یکدیگر فرق می کند.

شیوه های ابراز خشم:
 واکنش افراد مختلف در قبال احساس خشم متفاوت است.

- برخی افراد هنگام خشم سعی می کنند آن را نشان ندهند. آنها شدیداً رفتار خود را کنترل کرده و هیچ علامتی از عصبانیت نشان نمی دهند.

- برخی افراد هنگام احساس خشم، رفتار های پرخاشگرانه ای از خود نشان می دهند برای مثال با صدای بلند داد می زنند، ناسزا می گویند، دیگران را کتک می زنند. یا وسایلی را پرت کرده  یا می شکنند. به عبارت دیگر، با رفتارهای خود به نحوی به دیگران یا وسایل آسیب می زنند.

- گاهی افراد رفتار های پرخاشگرانه خود را بطور مستقیم نشان نمی دهند. یعنی ظاهراً هیچ رفتار پرخاشگرانه ای انجام نداده اند، در صورتی که به هر حال به طریقی غیر مستقیم به فرد مقابل آسیب می زنند. به چنین رفتارهایی « رفتار های پرخاشگرانه منفعلانه » می گویند.

- برخی افراد علی رغم احساس خشم، کاری نمی کنند که به فرد مقابل آسیب بزنند، ولی احساس خود را نشان داده و خواسته خود را ابراز می کنند. به این رفتارها، «رفتارهای جرأت مندانه» می گویند. رفتارهای جرأت مندانه رفتارهایی هستند که فرد با استفاده از آنها احساس و خواسته خود را ابراز می کند، بدون اینکه به حقوق دیگران لطمه ای بزنند.

شیوه های مدیریت خشم:

چندین راه عملی برای مدیریت خشم وجود دارد این راه ها عبارتند از:

الف) ایجاد تغییر در محیط/ ترک موقعیت

گاهی فرد در محیطی قرار می گیرد که در آنجا عواملی وجود دارند که آستانه تحریک فرد را در مقابل خشم پایین آورده یا حتی باعث عصبانیت وی می شوند. حذف این عوامل در صورت امکان، یا حتی ترک محیط می تواند باعث کاهش میزان خشم فرد شود.

ب)مقابله با افکار منفی:

گفته شد که تفسیر فرد از موقعیت و آنچه که به خود می گوید می تواند باعث خشم یا آرامش فرد شود. بنابراین هنگام خشم فرد باید به افکار خود توجه کند.

پ) آرام سازی:

آرام سازی روش مناسبی برای کاهش خشم می باشد. که در پمفلت قبل به استحضار دانشجویان گرامی رسیده است.

ت)حل مشکل:

گاهی علت خشم فرد یک ظلم یا تهدید واقعی است و خشم واکنشی طبیعی نسبت به آن می باشد، ولی اگر فرد در این شرایط تسلیم خشم خود شود، ممکن است رفتارهایی انجام دهد که مشکل را پیچیده تر کند. در چنین مواقعی بهتر است فرد در کنار کنترل خشم خود، راه حل مناسبی نیز برای مشکل خود بیاید. مهارت حل مسئله، یافتن بهترین راه حل برای چنین مشکل هایی را به افراد می آموزد.

ابراز خشم خود به شیوه ای سازگارانه:

کنترل خشم به این معنی نیست که فرد اصلاً خشم خود را نشان ندهد، بلکه کنترل خشم شامل ابراز خشم به شیوه ای سازگارانه نیز هست. رفتار جرأت مندانه رفتاری است که فرد به وسیله آن می تواند بدون انجام رفتارهای پرخاشگرانه، به دیگران نشان دهد که از آنها رنجیده یا عصبانی شده است.